Το πρόσωπο του Τέρατος

«όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του Τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει… Ο Φρανκεστάιν έγινε πόστερ και στολίζει το δωμάτιο ενός όμορφου αγοριού. Από την ώρα που ο Φρανκεστάιν γίνεται στόλισμα νεανικού δωματίου ο κόσμος προχωράει μαθηματικά στην εκμηδένιση του. Γιατί δεν είναι που σταμάτησε να φοβάται, αλλά γιατί συνήθισε να φοβάται…»

(Μάνος Χατζιδάκις)

Στην ιστορία όλων των εθνών, στην προσωπική μας ιστορία, είναι ελάχιστες οι στιγμές που εμφανίζονται και μας προσφέρουν την ευκαιρία να αλλάξουμε κάποια πράγματα. Στιγμές που συχνά περνούν ανεκμετάλλευτες και είναι μετά από αρκετά χρόνια που πραγματικά συνειδητοποιούμε πως αφήσαμε άλλη μια ευκαιρία να πάει χαμένη, έτσι το μόνο που απομένει είναι να περιμένουμε υπομονετικά πότε θα εμφανιστεί η επόμενη. Μόνο που τα χρόνια έχουν περάσει, έχουμε μεγαλώσει, έχουμε ξεχάσει, έχουμε συνηθίσει την καταπιεσμένη πραγματικότητα την οποία βιώνουμε και άλλη μια τέτοια στιγμή που ενδεχομένως θα εμφανιστεί, είναι καταδικασμένη να περάσει χωρίς κανείς να την αντιληφθεί.

Ένας από τους πιο θανατηφόρους ιούς που πλήττουν την ανθρωπότητα, είναι η «συνήθεια». Συνηθίσαμε την διαφθορά, την καταπίεση, τον έρωτα, την μουσική, την απώλεια, τον φόβο… Συνηθίσαμε τους ίδιους τους εαυτούς μας. Αυτό με την σειρά του, γέννησε αδιαφορία και αποδοχή, μια εξωπραγματική κατάσταση απόλυτου εκμηδενισμού που έχει ως άλλοθι της την επιβίωση. Η παρηκμασμένη πραγματικότητα μας αδυνατεί να αποδεχθεί την παρακμή της και οι σανίδες σωτηρίας που εμφανίζονται από το πουθενά είναι κατασκευασμένες όχι από ξύλο άλλα από μολύβι. Βουλιάζουμε στον βυθό βλέποντας τον πάτο να πλησιάζει, μα η ψευδαίσθηση μιας συνηθισμένης ελπίδας, επιβάλλει την πεποίθηση της διάσωσης που έχει την «συνήθεια» να προσδιορίζεται ως ο από μηχανής θεός.  

Τελικά, κατορθώσαμε το ακατόρθωτο: Να ζούμε από συνήθεια!

Εικόνες καταστροφής και αιματοχυσίας, παιδιών που σβήνουν σαν σκιές από υποσιτισμό, φαντασμάτων που αναζητούν τροφή στα απορρίμματα των αποφαγιών μας, θρασύδειλων δολοφονιών και χιλιάδων αυτοκτονιών, έγιναν καθημερινότητα και η εξοικείωση με αυτές τις εικόνες γέννησε ένα νέο είδος ανθρώπου που χτίζει την αναμενόμενη εξαφάνιση του σε θεμέλια αδιαφορίας και ανηθικότητας. Έχει αποδειχθεί για παράδειγμα, πως από την φύση μας δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς μουσική, να όμως που μάθαμε μακριά της ή συνηθίσαμε κοντά της, χωρίς να την αναζητούμε, χωρίς να την επιδιώκουμε, απλά αποδεχόμενοι το γεγονός πως υπάρχει. Στρεφόμαστε προς το μέλλον, που πασχίζει να στηρίξει την ύπαρξη του στο παρελθόν παραποιώντας αναγκαστικά το παρόν στην προσπάθεια του να υπάρξει, και αντί να ορίζουμε εμείς την πορεία, ακολουθούμε την προκαθορισμένη επειδή την έχουμε συνηθίσει.

Κάπου εκεί εμφανίζονται και οι «Μεσσίες». Μεσσίες που συνηθίσαμε στην ιδέα της ύπαρξης τους, χωρίς ποτέ να βεβαιωθούμε για αυτήν. Κατασκευασμένοι από το σύστημα για να εξυπηρετούν τις συνήθειες μας, οι μεσσίες προσφέρουν την ελπίδα σωτηρίας, της οποίας η ύπαρξη αποτελεί εξίσου συνήθεια. Ένα απλό παράδειγμα μεσσία των τελευταίων ημερών που αφορά την πολιτική, είναι και οι “Anonymous”. Στηρίζουμε την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος και του καπιταλισμού στην δική τους δράση, αποποιούμενοι τον δικό μας ρόλο στην αλλαγή που πρέπει κάποια στιγμή να υπάρξει και όταν το σύστημα δεν καταρρεύσει τελικά, αντί να απογοητευτούμε περιμένουμε την επόμενη ανακοίνωση τους για επερχόμενη επίθεση. Παραδεχόμαστε ενδόμυχα το αναμφισβήτητο γεγονός του κακού που μας περιβάλλει αλλά περιμένουμε από άλλους την προσπάθεια καταπολέμησης του και κρυμμένοι στα καβούκια μας νιώθουμε εφησυχασμό γιατί αν κάτι πάει τελικά στραβά δεν θα είμαστε συνυπεύθυνοι.

Η συνήθεια επίσης, παράγει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Αισθανόμαστε άνετα με το γνωστό και το οικείο, με αυτό δηλαδή που συνηθίσαμε να συνυπάρχουμε, ενώ το άγνωστο μας τρομοκρατεί. Έτσι, κάθε μας απόφαση είναι τελικά προκαθορισμένη χωρίς να το συνειδητοποιούμε, απλά και μόνο γιατί δεν επιθυμούμε το άγνωστο στην ζωή μας. Οτιδήποτε «ξένο» μοιάζει απαγορευμένο, είτε πρόκειται για κατάσταση είτε για άνθρωπο. Η ασφαλής ενημέρωση από συγκεκριμένα τηλεοπτικά προγράμματα έγινε συνήθεια και αδυνατούμε να εμπιστευθούμε κάτι διαφορετικό, έστω και αν κάτι βαθιά μέσα μας προειδοποιεί για το λάθος που κάνουμε. Οι γνωστές φάτσες τις οποίες συνηθίσαμε να βλέπουμε (πολιτικούς, δημοσιογράφους, τραγουδιστές, ποδοσφαιριστές κλπ.) καθορίστηκαν υποσυνείδητα ως μοναδική επιλογή και κάθε απόκλιση από αυτή την συγκεκριμένη ρουτίνα, θεωρούμε πως απειλεί την εφησύχαση της «ζωούλας» μας. Και ότι μέχρι σήμερα μας φόβιζε, είτε βιωματικά είτε ιστορικά, απλώς το συνηθίσαμε και έτσι έχουμε την εντύπωση πως το ξορκίσαμε.

Οι ψυχολόγοι ανέκαθεν προσπαθούσαν να μας πείσουν να εξοικειωθούμε με τους φόβους μας, ώστε να επιτύχουμε τελικά την αντιμετώπιση τους. Αντίκρισε στα μάτια τον χειρότερο φόβο σου και τότε θα του επιφέρεις θανάσιμο πλήγμα. Στην ουσία όμως αυτό που κάνουμε είναι αντί να αποδεχθούμε κάθε φόβο, να συνηθίσουμε την ύπαρξη του, να τον βάλουμε στην ζωή μας, να μάθουμε να συμβιώνουμε μαζί του. Αν συνηθίσεις λένε στην ιδέα του θανάτου, τότε θα πάψεις να τον φοβάσαι όμως, γενέτειρα κάθε φόβου, είναι ο θάνατος. Ο φόβος, από βίωμα η συναίσθημα, μετατρέπεται σε καθημερινότητα και αντί να γνωριστούμε μαζί του (γιατί μονάχα η γνώση νικά τον φόβο), τον προσκαλούμε στα σπίτια μας. Η συμβίωση με τον φόβο δεν είναι η αντιμετώπιση του, αλλά ένα ακόμα τέχνασμα στρουθοκαμηλισμού!

Στα μυθιστορήματα τρόμου, σύμφωνα με τον λογοτεχνικό νόμο, ένα βαμπίρ δεν μπορεί να μπει στο σπίτι σου εκτός αν το προσκαλέσεις. Έτσι ο φόβος, μεταμφιεσμένος σε απλό άνθρωπο, κρύβοντας την βαμπιρική του υπόσταση, σε αφήνει να τον προσκαλέσεις και αργότερα, όταν η νύχτα πέσει, εισβάλλει στο σπίτι σου, στο άσυλο σου και κατορθώνει το τελικό χτύπημα. Όταν φθάνει η στιγμή που το Τέρας στολίζει τον τοίχο ενός σπιτιού, όταν φθάνει η στιγμή που ο φόβος γίνεται διάκοσμος, αυτό δεν σημαίνει πως σταματήσαμε να φοβόμαστε. Απλώς τον συνηθίσαμε. Όμως η απειλή παραμένει. Ο φόβος διατηρεί την υπόσταση του, υφίσταται, είναι εδώ και πλέον τον προσκαλέσαμε στο σπίτι μας… 

Ανέφερα προηγουμένως πως μονάχα η γνώση νικά τον φόβο και θεωρώ πως αυτή είναι και η αλήθεια. Στο παράδειγμα με το βαμπίρ, αν γνώριζες πως ο γείτονας σου είναι βαμπίρ, δεν θα τον προσκαλούσες ποτέ στο σπίτι σου, γιατί γνωρίζεις πως αν δεν τον προσκαλέσεις δεν θα μπορέσει ποτέ να μπει. Διαβάζοντας, αναζητώντας πληροφορίες και ενημέρωση, χωρίς να αδιαφορείς αλλά με θέληση ή δίψα για γνώση, μαθαίνεις και τα χαρακτηριστικά ενός βαμπίρ και τους τρόπους αντιμετώπισης του. Αν εφαρμόσεις τώρα όλα όσα διάβασες (και σε ευχαριστώ που το έκανες), όλα αυτά τα παραδείγματα, με την τωρινή και όχι μόνο, πραγματικότητα, με τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών, με τις συνθήκες τις οποίες βιώνουμε, την τρομοκρατία και την παραποίηση της αλήθειας, με την καθημερινότητα σου γενικότερα, ίσως αντιληφθείς που το πάω. Και μόνο το γεγονός ότι κατορθώσαμε (γιατί για κατόρθωμα πρόκειται) να βάλουμε στα ίδια έδρανα τον Μανώλη Γλέζο με την Χρυσή Αυγή, αποδεικνύει πιστεύω, πολλά από τα λεγόμενα μου. Αλλά πριν βιαστείς να βγάλεις συμπεράσματα ξαναδιάβασε προσεχτικά όσα έγραψα, γιατί το θέμα αυτού του άρθρου είναι η συνήθεια.

Η συνήθεια και το πρόσωπο του Τέρατος…