Halloween: trick or treat?

To Halloween είναι γιορτή του δυτικού κόσμου που γιορτάζεται την νύχτα της 31ης Οκτωβρίου, κατά την οποία τα μικρά παιδιά μεταμφιέζονται, κατά κανόνα σε κάτι "τρομαχτικό" και επισκέπτονται σπίτια μαζεύοντας γλυκά, ενέργεια γνωστή ως "trick or treat" (σκανταλιά ή κέρασμα). Η γιορτή αυτή μπορεί να ταυτιστεί με τις Απόκριες (ως Διονυσιακό έθιμο) και την μεξικάνικη "Ημέρα των Νεκρών" λόγω του μυστικιστικού τους χαρακτήρα.

Πολλές πολιτιστικές παραδόσεις θεωρούν την ημέρα αυτή ως μία από τις ελάχιστες μέρες που μπορεί να επιτευχθεί επαφή με τον κόσμο των πνευμάτων καθώς και ότι είναι η μέρα που η μαγεία, και γενικότερα οποιαδήποτε δραστηριότητα που έχει να κάνει με το υπερφυσικό, είναι στο ζενίθ. Μια στιγμή που τα πέπλα μεταξύ των κόσμων γίνονται πιο λεπτά και πολλοί μπορούν να δουν την άλλη πλευρά της ζωής. Το Halloween θεωρείται μια στιγμή μέσα στον χρόνο όπου ο πνευματικός και ο υλικός κόσμος αγγίζουν στιγμιαία ο ένας τον άλλο και δημιουργείται μια μεγαλύτερη δυναμική για μαγική δημιουργία.

Η ρίζα της λέξης αυτής προέρχεται από το All-hallow-even και δηλώνει την παραμονή (eve) της γιορτής των Αγίων Πάντων (All Hallows Day - All Saints Day) που γιορτάζεται την 1η Νοεμβρίου στις καθολικές χώρες. Η γιορτή χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σχετίζεται με τη λατρεία των Δρυίδων από τους Κέλτες στην Ιρλανδία και συνδέεται με την υπερφυσική δραστηριότητα. Πιστεύεται ότι οι ψυχές των ανθρώπων που πέθαναν κατά τη διάρκεια του έτους ψάχνουν να μπουν σ' ένα σώμα για να κερδίσουν την αθανασία. Οι ζωντανοί από την πλευρά τους, ντυμένοι με παράξενα κοστούμια και κάνοντας θόρυβο, προσπαθούν να φοβίσουν και να διώξουν τα πνεύματα. 

Η μέρα των Αγίων Πάντων γιορτάζεται από την Δυτική εκκλησία την 1η Νοεμβρίου, και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα περίπου οι εορτασμοί άρχιζαν από την προηγούμενη, δηλαδή στις 31 Οκτωβρίου, που ήταν η γιορτή του Samhain (το τέλος του καλοκαιριού). Γιορταζόταν απο τους Κέλτες την τελευταία μέρα του Οκτωβρίου, με το τέλος του θερισμού. Τον 19ο αιώνα, Κέλτες μετανάστες μετέφεραν την παράδοση αυτή στην Αμερική, όπου διαδόθηκε και επεκτάθηκε, μέρα κατά την οποία οι παγανιστές πίστευαν ότι τα πνεύματα επικοινωνούσαν με τους ζωντανούς. Οι Κέλτες γιόρταζαν το Samhain με φωτιές και μασκαρέματα για να πετύχουν τον εξευμενισμό των κακών πνευμάτων. Παλαιότερα, όταν οι Ρωμαίοι είχαν φτάσει στις Κέλτικες περιοχές ως κατακτητές, οι Ρωμαϊκές γιορτές των νεκρών, και οι εορτασμοί προς τιμήν της θεάς Πομόνας, που σύμβολό της ήταν το μήλο, ενσωματώθηκαν σιγά-σιγά στα Κέλτικα έθιμα του Samhain.

Ήταν η εποχή όπου τα ζώα επέστρεφαν απο τα καλοκαιρινά βοσκοτόπια τους και σφαγιάζονταν για τις ημέρες του χειμώνα. Ανάβονταν ειδικές φωτιές που είχαν προστατευτικό και τελετουργικό χαρακτήρα, καθώς το Samhain είναι ο οριακός χρόνος όπου τα πνεύματα και οι νεράιδες μπορούν να έρθουν πιο εύκολα στον κόσμο μας. Οι φωτιές (και αργότερα τα κεριά) ανάβουν είτε για να φωτίσουν τον δρόμο είτε για να συμβολίσουν τον ήλιο και να συγκρατήσουν το σκοτάδι του χειμώνα.
Οι αποθανόντες συγγενείς και γενικότερα οι νεκροί διαδραμάτιζαν ανέκαθεν σημαντικό ρόλο στην παράδοση και η σχέση μεταξύ ζωντανών και νεκρών ήταν ισχυρότερη στο Samhain καθώς προσφέρεται ως μια ευκαιρία επικοινωνίας. Οι ψυχές επιστρέφουν στα σπίτιας τους, γι αυτό και οι συγγενείς ετοίμαζαν γιορτή, με τραπέζια γεμάτα κρασί και φαγητό, για το καλοσώρισμα και για να επιτύχουν υγεία και καλή τύχη. 

Οι Κέλτες πίστευαν ότι οι κανονικοί νόμοι του χώρου και του χρόνου τίθεντο σε προσωρινή αδράνεια κατά τη χρονική αυτή περίοδο, επιτρέποντας να ανοίξει μια πύλη απ' όπου ο κόσμος των πνευμάτων μπορεί να αναμειχθεί με τον κόσμο των ζωντανών (άλλωστε ημερολογιακά είναι πολύ κοντά στην καταθλιπτική αλλαγή ώρας, όπου το σκοτάδι κερδίζει μια επιπλέον ώρα στην μάχη του με το φως). Είναι μια νύχτα που οι νεκροί μπορούν να διαπεράσουν το παραπέτασμα και να επιστρέψουν στη γη των ζωντανών για να γιορτάσουν με την οικογένεια ή τη φυλή τους. Έτσι, οι μεγάλοι ταφικοί λόφοι της Ιρλανδίας φωτίζονταν με πυρσούς στους εσωτερικούς τοίχους, έτσι ώστε τα πνεύματα των νεκρών να μπορέσουν να βρουν το δρόμο τους.

Καθώς η Εκκλησία άρχισε να επικρατεί στην Ευρώπη οι αρχαίες παγανιστικές τελετές μεταλλάχθηκαν σε πανηγύρια της Εκκλησίας. Η Εκκλησία δε μπορούσε να υποστηρίξει ένα γενικό γλέντι προς τιμήν των νεκρών, έτσι δημιούργησε μια γιορτή για τους ευλογημένους νεκρούς, τους καθαγιασμένους και η γιορτή μετατράπηκε σε Άγιους Πάντες ή Ημέρα Όλων των Ψυχών. Πολλοί πολιτισμοί έχουν τελετές για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Κάνοντας κάτι τέτοιο συμπληρώνουν έναν κύκλο ζωής και θανάτου και διατηρούν την αρμονία και την τάξη του σύμπαντος.

Με το πέρασμα των χρόνων δημιουργήθηκε η γιορτή του Halloween όπως την ξέρουμε σήμερα: μασκαρέματα, κολοκύθες σμιλεμένες σαν φαντάσματα και παιχνίδια με μήλα (το κατεξοχήν φρούτο της εποχής), όπως το apple bobbing, ή το apple snapping. Τα χρώματα του Halloween είναι το πορτοκαλί και το μαύρο. Το πορτοκαλί συμβολίζει την φθινοπωρινή σοδειά και το μαύρο τον άλλο κόσμο. Φυσικά, όπως με τις περισσότερες αρχαίες εορτές, έθιμα και παραδόσεις, ο δυτικός κόσμος (κυρίως η Αμερική) βρήκε τον τρόπο να εκμεταλλευτεί εμπορικά αυτή την ημέρα, καταστρέφοντας στην ουσία τον μυστικιστικό της χαρακτήρα (μήπως αυτός είναι ένας "φθηνός" τρόπος να αντιμετωπίζουμε ότι αδυνατούμε να καταλάβουμε και να αποδεχτούμε;)...

Σήμα κατατεθέν της γιορτής αυτής είναι τα φαναράκια φτιαγμένα από πραγματικές κολοκύθες πάνω στις οποίες υπάρχουν χαραγμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, άλλοτε πιο χιουμοριστικά και άλλοτε πιο τρομαχτικά. Το έθιμο της κολοκύθας έχει ρίζες στις φωτιές που αναφέραμε παραπάνω αλλά και σε έναν "χαριτωμένο" Ιρλανδικό μύθο σύμφωνα με τον οποίο ένας τεμπέλης αλλά πανέξυπνος αγρότης ο Τζακ (Jack) είχε κολλήσει ανάμεσα στους δυο κόσμους (των ζωντανών και των νεκρών) όταν ξεγέλασε τον Διάβολο. 

Λέγεται ότι ο Jack ξεγέλασε το Διάβολο πείθοντας τον να μπει στην κουφάλα ενός δέντρου και σκαλίζοντας την εικόνα ενός σταυρού στον κορμό του δέντρου τον παγίδευσε εκεί μέσα. Ο Διάβολος του υποσχέθηκε οτι αν τον ελευθέρωνε θα τον άφηνε ήσυχο. Ο Τζακ έζησε στην συνέχεια μια άσωτη ζωή και όταν πέθανε βρήκε κλειστές τις πύλες του Παραδείσου αλλά και της Κόλασης, γιατί ο Διάβολος αποφάσησε να τηρήσει την υπόσχεση του. Ο Jack απέμεινε μια χαμένη ψυχή παγιδευμένη ανάμεσα στους κόσμους. Ως παρηγοριά, ο Διάβολος του έδωσε λίγη χόβολη για να φωτίζει το δρόμο του στα σκοτάδια μεταξύ των δυο κόσμων. Από τότε, ο Jack φτιάχνει αυτά τα φανάρια από κολοκύθα, βάζει ένα κερί μέσα τους και περιπλανιέται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης για να βρει ένα μέρος να αναπαυθεί. Κι έτσι προέκυψε η ονομασία, Φανάρια του Jack (Jack-o-lantern).

Πρόκειται για μια νύχτα όπου τα πάντα μπορεί να συμβούν, η κατάλληλη ημερομηνία για διάφορες τελετές μαγείας, η νύχτα όπου οι πύλες ανάμεσα στους δυο κόσμους ανοίγουν και κανένας μας δεν μπορεί να φανταστεί τι μπορεί να περάσει, τι μπορεί να συναντήσουμε, τι μπορεί να παραμονεύει στο σκοτάδι. Ψυχές, νεράιδες, ξωτικά, τρόμος, γιορτές και κυρίως η αδιάκοπή αγωνία του κόσμου να αντιμετωπίσει έναν βαρύ, σκοτεινό και πάντα δύσκολο χειμώνα. Εμείς βέβαια ζούμε στις πόλεις, σε αυτά τα καταθλιπτικά μεγαθήρια που κλέβουν ταυτότητες και μεταμορφώνουν τους άνθρωπους σε κάτι πιο τρομαχτιό απ' ότι ίσως κυκλοφορεί έξω αυτή τη νύχτα... Στις πόλεις που δημιουργήθηκαν για να καλύψουν με γκρίζα πέπλα μια πραγματικότητα που τα "πολιτισμένα" μυαλά μας αποφεύγουν να αποδεχθούν η έστω να συζητήσουν. Έτσι, ξορκίζουμε αυτούς τους "δαίμονες" υποκρινόμενοι τους λογικούς και τους "προσγειωμένους", ικανοποιημένοι απο τον αστείο (όπως πάντα) στρουθοκαμηλισμό μας. 

Όσο για τους επικριτές... Είναι όντως ξενόφερτο το έθιμο; Είναι ξενόφερτη η φύση, οι δυσκολίες και τα θαύματα της; Δε μπορεί να είναι! Ξενόφερτη είναι η εμπορική εκμετάλλευση, ο καπιταλιστικός τρόπος αντιμετώπισης των παραδόσεων και της ιστορίας που γράφεται στις σκέψεις απλών ανθρώπων την ώρα που διηγούνται τα βιώματα τους μπροστά στην φωτιά, με τις σκιές να περικυκλώνουν αλλόκοτα κάθε δωμάτιο...

Ήρθε ο χειμώνας και πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε. Μην ξεχνάμε πως ήδη κάπου βαθιά στα έγκατα της γης, οι παλιοί καλοί μας γνώριμοι (γνωστοί στους περισσότερους ως Καλικάντζαροι) ετοιμάζουν την εισβολή τους! Μέχρι τότε όμως, ας έχουμε το νου μας, γιατί κάπου εκεί έξω υπάρχει μια σκιά, που περιπλανιέται χαμένη στους δρόμους κρατώντας ένα φανάρι απο κολοκύθα...