Στάθης Ψάλτης – Βασικά, Καληνύχτα σας…

Νέα Σμύρνη, Ελευθερίου Βενιζέλου, καθώς έχουμε κάνει διάλειμμα από τις κλωτσιές και τις σφαλιάρες που μας έριχνε ο συγχωρεμένος Θανάσης και οι υπόλοιποι «Φουρναραίοι» (τα παιδιά της πάνω γειτονιάς με τους οποίους βρισκόμασταν σε «πόλεμο» και σύχναζαν έξω από τον φούρνο των γονιών του Θανάση), παρατηρούμε πλήθος κόσμου να έχει συγκεντρωθεί στο δρόμο κοιτάζοντας με περιέργεια το μαγαζί με τα ηλεκτρικά είδη δίπλα στο ιστορικό video club του Σκαρβέλη. Πλησιάσαμε κι εμείς. Πάνω στο πεζοδρόμιο ήταν στημένες οι κάμερες ενός κινηματογραφικού συνεργείου και μπροστά στο μαγαζί με τα ηλεκτρικά είδη, είδα τον αείμνηστο Σπύρο Καλογήρου, την πανέμορφη Έφη Πίκουλα και τον μοναδικό Στάθη Ψάλτη να κουβεντιάζουν γελώντας και να χαιρετάνε που και που, τον κόσμο…

Ήταν τα γυρίσματα της κλασικής κωμωδίας του 1986, «Κλεφτρόνι και Τζέντλεμαν», της πρώτης ταινίας που πέτυχα να δω στον σινεμά χωρίς τους γονείς μου (παρέα θυμάμαι, με τον Μάρκο και τον αντιπαθητικό Γερμανό φίλο του τον Φρανκ), στο «Έλση», έναν από τους καλύτερους κινηματογράφους της περιοχής (κατεδαφίστηκε, φυσικά), που τον χαρακτήριζε η ταινία μικρού μήκους κινουμένων σχεδίων που έπαιζε πάντα πριν την έναρξη κάθε προβολής. Με το «Κλεφτρόνι και Τζέντλεμαν» έγινε η γνωριμία μου με το έργο του Στάθη Ψάλτη, που μέχρι τότε –όπως ήταν φυσικό λόγω ηλικίας- δεν γνώριζα. Και τι γνωριμία ήταν αυτή… Πολύ γέλιο! Ακόμα γελάω όποτε την βλέπω κι ας ξέρω απέξω κάθε ατάκα της. Έτσι όμως δεν γίνεται πάντα με τις καλές ταινίες, ιδιαίτερα τις κωμωδίες; Αυτή είναι και η μαγεία τους: Ξέρεις τι πρόκειται να πει ο πρωταγωνιστής αλλά παρόλα αυτά, ανυπομονείς να το ακούσεις!  

Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που εκτός από τον «μαγικό κόσμο» των δίσκων βινυλίου, γνώρισα τον εξίσου μαγικό κόσμο της βιντεοκασέτας. Βίωσα την μυσταγωγική σχέση πελάτη – video club, όπου η αναζήτηση ταινίας ήταν η απόλυτη ιεροτελεστία και οι γνώσεις του υπαλλήλου γύρω από τον κινηματογράφο όφειλαν να εξωτερικεύονται σαν κρυφές πληροφορίες ιερατείου: λίγα πράγματα αλλά ουσιαστικά. Οι προτιμήσεις μου εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα απαιτητικές (!) και στα διαλείμματα μεταξύ κλασικών light horror movies (χαρακτηριστικό των ‘80s) και αιματηρών Ninja όρκων εκδίκησης του αξεπέραστου Sho Kosugi, επέλεγα είτε μια ελαφριά αμερικάνικη κωμωδία, είτε τον Στάθη Ψάλτη. Μέσα από όλες αυτές τις ταινίες (που φαίνονται περισσότερες απ’ όσες πραγματικά είναι), έχω κρατήσει τις πλέον αγαπημένες, αυτές που ψιλοπαρακολουθώ κάθε φορά που προβάλλονται στην τηλεόραση (και που οι επαναλήψεις τους είναι σαφώς προτιμότερες από τις ενοχλητικά αντίστοιχες πετυχημένων και μη τηλεοπτικών σήριαλ), οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ενηλικίωσης μου (της όποιας ενηλικίωσης μου) και, σαφέστατα, εξαιρετικό ιστορικό, κοινωνικοπολιτικό μάθημα.

Ναι, οι ταινίες του Στάθη Ψάλτη είναι μάθημα ιστορίας! Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης, η κουλτούρα της δεκαετίας του ’80, τα «ήθη και έθιμα» εκείνης της περιόδου (που ελάχιστες διαφορές έχουν με το σήμερα), όλα αυτά και ακόμα περισσότερα σκιαγραφούνται εξαιρετικά μέσα από τους χαρακτήρες που υποδύθηκε αυτός ο μεγάλος ηθοποιός. Αυτοί οι χαρακτήρες δεν είχαν ποτέ ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους (εξαίρεση αποτελούν οι ανατριχιαστικές δραματικές του στιγμές), ήταν πάντα γκαφατζής, πάντα οργισμένος, πάντα αθυρόστομος, πάντα φαρσέρ, πάντα γυναικάς, πάντα καψούρης, πάντα γκαντέμης, αλλά μετουσίωνε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά σε έναν ρόλο που τα στοιχεία του είχαν κάτι το Αριστοφανικά κωμικοτραγικό. Δεν ήταν τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από τον απλό, καθημερινό Έλληνα. Κάθε του ταινία, κάθε ρόλος, ήταν μια ακόμα παρουσίαση της ελληνικής πραγματικότητας. Και τι δέσποζε εκείνη την εποχή; Τα δημιουργικά «καμάκια» των ελληνικών νησιών με τα ελάχιστα αγγλικά, οι «καμικάζοι» με τις κόντρες και τις σούζες, ο Ρόκυ! (βλέπε «Ράκος Νο 14»), τα «κλεφτρόνια» και οι «τσαντάκηδες», το ΠΑΣΟΚ, η ΕΟΚ, τα «φακελάκια» των γιατρών και τα ράντζα στα νοσοκομεία, οι υπέροχοι ραδιοφωνικοί «πειρατές», η ντίσκο τα «πανκιά» και το κιτς ντύσιμο, οι εκατομμυριούχοι «ζητιάνοι», οι «ματάκηδες» και το ευγενές σπορ του μπανιστηριού, τα ρουσφέτια και οι απατεώνες πολιτικοί, οι «τρελοί» και οι «ψεύτες», η ανεργία και τα πτυχία που κατέληγαν χαρτί τουαλέτας (σα να μην έχουν αλλάξει και πολύ οι εποχές)… Όλες αυτές οι χαρακτηριστικές στιγμές της ελληνικής πραγματικότητας αποτυπώνονταν έξυπνα και κωμικά στο πρόσωπο του Στάθη Ψάλτη, που φρόντιζε πάντα να τις «χρωματίζει» με τις δικές του παθιασμένες και αθυρόστομες πινελιές! 

Ορισμένες φορές οι ρόλοι του Στάθη Ψάλτη ήταν σα να πασχίζουν επιδεικτικά να προσβάλλουν, όμως ο στόχος δεν επιτεύχθηκε σχεδόν ποτέ. Γιατί οι μεγάλοι κωμικοί δεν προσβάλλουν. Όσο κι αν το σενάριο «κατρακυλά» η «σκοντάφτει» σε χιλιοειπωμένες «ευκολίες», ο μεγάλος ηθοποιός μπορεί να το «σώσει» χρησιμοποιώντας με μαεστρία το ταλέντο του. Μονάχα δυο Έλληνες ηθοποιούς μπορώ να φέρω στο μυαλό μου που όσο κι αν προσπάθησε να τους υποβιβάσει κάποιο σενάριο δεν το κατόρθωσε ποτέ, και αυτοί είναι, ο μέγιστος Σωτήρης Μουστάκας (προσωπικά τον κατατάσσω στο top 5 των καλύτερων κωμικών) και ο Στάθης Ψάλτης. Ήταν, φυσικά, εξαιρετικός και στους ελάχιστους δραματικούς του ρόλους, αλλά αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Οι πολύ μεγάλες δραματικές στιγμές επιτυγχάνονται από πολύ μεγάλους κωμικούς.

Δεν χρειάζεται και ούτε νιώθω την ανάγκη να πω περισσότερα για τον Στάθη Ψάλτη. Εξάλλου, όλα ξεκίνησαν από μια μακρινή ανάμνηση. Διαβάζοντας την είδηση του θανάτου του, θυμήθηκα εκείνη την ημέρα που τον αντίκρισα από κοντά, έστω κι αν δεν ανταλλάξαμε καμία κουβέντα (θυμάμαι να τον χαιρετάω πονηρά και θυμάμαι να μου ανταποδίδει τον πονηρό χαιρετισμό αλλά έχουν περάσει πολλά χρόνια και είμαι σε φάση που το μυαλό μου λατρεύει να μου παίζει παιχνίδια). Ότι θες να μάθεις (βιογραφικά στοιχεία, προσωπικά (δυστυχώς) στοιχεία, φιλμογραφία κλπ), βρίσκονται εκεί έξω και περιμένουν να τα ανακαλύψεις. Θέλω όμως να αναφέρω μερικές αγαπημένες μου ταινίες, κυρίως για τους νεότερους που καταναλώνουν τον τηλεοπτικό τους χρόνο σε αμφιβόλου ποιότητας και ηθικής τηλεπαιχνίδια και ανούσια σόου υποτιθέμενης ανάδειξης ταλέντων. Με καλή διάθεση και καλή παρέα, θεωρώ πως αυτές οι ταινίες προσφέρονται για ειλικρινή διασκέδαση.

Τις παρουσιάζω χρονολογικά και όχι με σειρά προτεραιότητας:

«Τροχονόμος Βαρβάρα» (1981)

Έχει μερικές πολύ αστείες στιγμές και φοβερές ατάκες!

«Τα Καμάκια» (1981)

Γιατί και μεταξύ «Καμακιών» μαίνεται ένας ανήλεος πόλεμος!

«Και ο πρώτος Ματάκιας» (1982)

Προτείνεται για «εγκυκλοπαιδικούς» λόγους!

«Βασικά Καλησπέρα Σας» (1982)

Η καλύτερη (κατά την ταπεινή μου άποψη) κωμωδία του Στάθη Ψάλτη, φόρος τιμής στους αξέχαστους «ραδιοπειρατές» με ξεκαρδιστικές ερμηνείες από όλους τους συμμετέχοντες. Κούλα, όσο χρόνια κι αν περάσουν, ο Κυριάκος θα παραμένει πάντα Κωλόπαιδο!

«Καμικάζι Αγάπη Μου» (1983)

Ένας υπέροχος Ψάλτης σε απίστευτα κωμικοτραγικές καταστάσεις. Η ταινία έχει μείνει στην ιστορία και για το τραγούδι του Σταμάτη Γαρδέλη προς την Σοφία Αλιμπέρτη: «Με λένε Αλέξη, σε λένε Σοφία, κρατώ μια κιθάρα κρατάς μια καρδιά…»!

«Μάντεψε Τι Κάνω Τα Βράδια» (1984)

Η ταινία διαπραγματεύεται την αιώνια (ψιλορατσιστική για να λέμε και του στραβού το δίκιο) πεποίθηση, πως ο κουλουράς έξω από το σχολείο ή ο τυφλός έξω από την εκκλησία, έχουν από 3 πολυκατοικίες ο καθένας και λογαριασμούς σε ελβετικές τράπεζες! Πολύ γέλιο με τον «δάσκαλο» Ψάλτη, τον προικοθήρα Νίκο Ρίζο, την υπέροχη Καίτη Φίνου και την πάντα μοναδική (αδυναμία μου) Ρένα Παγκράτη!

«Έλα Να Αγαπηθούμε Ντάρλινγκ» (1984)

Καμάκια part 2, γυμνιστές, πανκιά, μια θεότρελη Ρένα Παγκράτη και μαζί της όλο το αγαπημένο cast εκείνης της εποχής. Κλάμα!

«Τρελός είμαι ότι θέλω κάνω…» (1985)

Να που μπορεί να οδηγήσει η ανεργία…!

«Ψιλός λιγνός και Ψεύταρος» (1986)

Ο Πίπης Παρλαπίπας είναι η σύγχρονη εκδοχή του βαρόνου Μινχάουζεν, σε μια θεότρελη κωμωδία που λατρεύω!

«Κλεφτρόνι και Τζέντλεμαν» (1986)

Δεν είναι μόνο οι συναισθηματικοί λόγοι που αυτή η ταινία ανήκει στις αγαπημένες μου. Έχει πραγματικά πολύ πλάκα και απίστευτες ατάκες!

«..αέρας είναι η ζωή σε έγχρωμο μπαλόνι…»…

«Ο καβαλάρης των F.M. Stereo» (1988)

Ο Στάθης επιστρέφει στον γνώριμο χώρο τον ραδιοπειρατών και τον «ειδικών» αφιερώσεων προς την αγαπημένη του, σε μια ακόμα θεότρελη κωμωδία καταστάσεων.

Ο Στάθης Ψάλτης (27/2/1951 – 21/4/2017) είναι το πρόσωπο της Ελλάδας από την μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Μέσα από τους ρόλους του (σε κινηματογράφο και θέατρο) αποτυπώνονται οι αγωνίες και οι φιλοδοξίες αδικημένων γενεών και ζωών που μοιάζουν να έπιασαν πάτο και να κόλλησαν (όπως λένε τόσο εύστοχα οι Ενδελέχεια). Ένας ξεχωριστός ηθοποιός, από τους ελάχιστους της γενιάς του που μπορεί να σταθεί επάξια δίπλα στα μεγαθήρια των δεκαετιών του 1950 και του 1960, καθώς πιστεύω πως οι επαναλήψεις των ταινιών του κάθε άλλο παρά κουράζουν. Είχε ακόμα πολλά να προσφέρει και όσο κι αν κάποιοι «στράβωσαν» που θέλησε να κάνει στροφή στη καριέρα του και να αφήσει για λίγο στην άκρη την κωμωδία, το αποτέλεσμα απλά τον δικαιώνει. Ο τελευταίος του ρόλος, έστω και μικρός, είναι στο «Νίκος Καζαντζάκης» (2017) του Νίκου Σμαραγδή, και ο ίδιος ο σκηνοθέτης δήλωσε πως με το κλείσιμο της σκηνής όπου εμφανίζεται ο Στάθης, όλο το συνεργείο και οι συνάδελφοι του, χειροκρότησαν την ερμηνεία του. Ο Στάθης δεν πρόλαβε να δει την προβολή της ταινίας. Υποθέτω όμως πως θα βρίσκεται σε κάποια αίθουσα και ίσως να περιμένει ένα ακόμα χειροκρότημα. Του άρεσε να τον χειροκροτούν.

Ο Στάθης Ψάλτης αποτέλεσε έναν από τους θεμέλιους λίθους μιας εποχής που χάνεται πιο γοργά απ’ όσο πρέπει. Δε μπορούμε να σταματήσουμε την εποχή που φεύγει, δεν είναι στο χέρι μας. Μπορούμε όμως να την κάνουμε αξέχαστη. Να μην την αφήσουμε να σβήσει όσο κι αν προσπαθούν κάποιοι να την σβήσουν. Γιατί αυτή η εποχή, αυτή η γενιά, αυτή η τέχνη, ανήκει σε όλους μας. Είναι κληρονομιά μας. Εγώ ανέκαθεν είχα μια προτίμηση στους ανθρώπους που με έκαναν να γελάω, ίσως γιατί βαθιά μέσα μου γνώριζα πως αυτοί οι συγκεκριμένοι άνθρωποι μπορούν να με κάνουν πολύ εύκολα να κλάψω. Ο Στάθης Ψάλτης με έκανε και εξακολουθεί να με κάνει να γελάω. Του οφείλω ένα ευχαριστώ κι ας με έκανε να δακρύσω...